Trajno rješenje krize zahtijevat će, posebno, potpun povratak Republike Srpske u ustavni poredak Bosne i Hercegovine, ponovno opredjeljenje bosanskih Srba pravilnom funkcionisanju državnih institucija, navodi se..
Odgovori na napade Republike Srpske na ustavni poredak Bosne i Hercegovine – naziv je francusko-njemačkog non-papera čiji sadržaju je predočen ostalim članicama Evropske unije.
Non-paper je u četvrtak bio tema dana u BiH, ali i Srbiji, nakon što je načelnik Generalštaba Vojske Srbije Milan Mojsilović na konferenciji za medije rekao kako ih je Aleksandar Vučić, srbijanski predsjednik, obavijestio o postojanju tog dokumenta tokom sjednice Savjeta za nacionalnu bezbjednost Srbije.
Sadržaj dokumenta kojim se raspolaže u diplomatskim i novinarskim krugovima je sljedeći:
Ovaj dokument o opcijama predstavlja ažuriranje dokumenta koji je podnesen 3. novembra 2023. i napisan je u svjetlu zaključaka Političkog i sigurnosnog komiteta (PSC) dogovorenih 26. marta 2025. koji su utrli put daljnjem aktivnom angažmanu država članica EU-a u vezi s tekućom ustavnom krizom u Bosni i Hercegovini. Njegov je cilj olakšati raspravu o odgovoru EU-a na napade Republike Srpske na ustavni poredak BiH.
-
Obrazloženje
Aktuelna ustavna kriza u BiH je najteži izazov suverenitetu, jedinstvu, kao i funkcionalnom i teritorijalnom integritetu BiH u posljednjih 30 godina od Dejtonsko-pariskog Općeg okvirnog sporazuma za mir. Proteklih sedmica, radnjama i pravnim procesima unutar RS-a nakon prvostepene presude predsjedniku RS-a Dodiku od 26. februara 2025. godine otvoreno su napadali ustavni poredak BiH. Naime:
– Odluka o mjerama i zadacima proizašlim iz neustavnih odluka i postupanja neustavnih institucija BiH od 26.02.2025.
– Zakon o Visokom sudskom i tužilačkom vijeću RS-a od 27.02.2025
– Zakon o neprimjenjivanju zakona i zabrani djelovanja vanustavnih institucija BiH u RS-u (Sud BiH, Tužilaštvo BiH, SIPA) od 27.02.2025.
– Izmjene i dopune Krivičnog zakona RS-a od 27.02.2025
– Zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija od 27.02.2025.
– Nacrt Ustava RS-a od 13.03.2025
– Zakon o zaštiti ustavnog poretka RS-a od 13.03.2025
Evropska unija i njene države članice izrazile su u različitim formatima i jednostrano svoju nedvosmislenu osudu ovih akata, nazivajući ih prijetnjom funkcionalnosti institucija zemlje i temeljnoj slobodi njenih građana. Ovi akti su u suprotnosti sa obavezama koje je BiH preuzela na putu ka EU, godinu dana nakon odluke Evropskog vijeća o otvaranju pregovora za pristupanje Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji.
Evropska unija se u zaključcima Vijeća od 17. decembra 2024. godine pozvala na moguće odgovore EU-a na akcije i aktere koji narušavaju i ugrožavaju ustavni poredak, suverenitet, teritorijalni integritet i međunarodni identitet BiH. EU je naglasio potrebu da se procijene sve opcije i ozbiljne posljedice koje su dostupne u alatima EU-a.
Evropska unija je nadalje potvrdila da ostaje privržena Dejtonsko-pariskom Općem okvirnom sporazumu za mir i ustavnom poretku BiH. Više od toga, Evropska unija ozbiljno shvata svoju odgovornost za stabilnost i mir u BiH i regionu Zapadnog Balkana.
I dalje je ključna lokalna odgovornost u mirnom rješavanju krize. Lokalne vlasti i njihovi potezi moraju upravljati situacijom. Spoljašnji utjecaj treba ograničiti.
Cilj Evropske unije ostaje da pomogne očuvanju i izgradnji mirne, stabilne, suverene i nezavisne funkcionalne evropske države Bosne i Hercegovine, koja podržava svoje opredjeljenje za principe i vrijednosti na kojima se temelji Evropska unija, demokratska društva i vladavina prava, te budućnost Bosne i Hercegovine u Evropskoj uniji.
Neposredni cilj je ukidanje neustavnih zakona i povlačenje novog nacrta ustava. Sve opcije za postizanje ovog cilja moraju se ispitati.
Trajno rješenje krize zahtijevat će, posebno, potpun povratak Republike Srpske u ustavni poredak Bosne i Hercegovine, ponovno opredjeljenje bosanskih Srba pravilnom funkcionisanju državnih institucija i njihovu ponovnu opredijeljenost da preduzmu sve relevantne korake navedene u preporuci Komisije od 12. oktobra 2022. za napredak u procesu pristupanja EU.
Sljedeće aktivnosti trebale bi biti dio alata Evropske unije:
1) Finansijska podrška
Svaki projekat koji je direktno ili djelimično koristan za RS u okviru Investicionog okvira za Zapadni Balkan (WBIF) treba ostati suspendovan. Države članice trebale bi zajedno s Komisijom istražiti mogućnosti za prekid dva obustavljena projekta. Komisija bi se trebala suzdržati od predlaganja novih projekata od koristi za RS. Razvijeni su kriteriji za odmrzavanje ovih mjera kada rukovodstvo RS-a preduzme konstruktivne radnje. Morat će se prethodno konsultovati države članice.
EU bi se trebao obratiti drugim relevantnim međunarodnim finansijskim institucijama kao što je Svjetska banka kako bi osigurao da usvoje sličan pristup.
Treba obustaviti bilateralnu finansijsku pomoć projektima koji su direktno ili djelimično korisni za RS.
2) Sankcije
Evropska unija bi trebala razmotriti ciljano korištenje okvira za restriktivne mjere (Odluka Vijeća 2011/173/CFSP) s obzirom na situaciju u Bosni i Hercegovini, donošenjem restriktivnih mjera za pojedince ili entitete koji narušavaju suverenitet, teritorijalni integritet, ustavni poredak i međunarodni identitet Bosne i Hercegovine. Očekujemo prijedloge HRVP-a (High Representative / Visoki predstavnik) u narednim sedmicama u tom pogledu.
U nedostatku konsenzusa na evropskom nivou nacionalne mjere, uključujući ciljane pojedinačne mjere, kao što su nacionalne zabrane putovanja, trebale bi biti ispitane i koordinirane među državama članicama. Usvajanje mjera od pojedinih država članica EU-a trebalo bi da bude praćene lokalnim rješenjima koja bi trebala imati prioritet. Nacionalne mjere su privremene i reverzibilne restriktivne mjere, koje imaju za cilj da dovedu do promjene ponašanja ciljanih subjekata i pojedinaca.
3) Proširenje
EU i njene države članice trebaju naglasiti da je djelovanje RS-a u suprotnosti sa evropskim putem Bosne i Hercegovine i interesima stanovništva BiH, uključujući i stanovništvo Republike Srpske. Napredak u njenom procesu pristupanja ovisit će o provedbi potrebnih koraka navedenih u preporuci Komisije od 12. oktobra 2022. U isto vrijeme, EU i njene države članice trebale bi usmjeriti svoju javnu komunikaciju na prednosti evropskih integracija.
4) Kontakti sa zvaničnicima RS-a
Pristup EU-a i njenih država članica zvaničnicima Vlade RS-a ili SNSD-a trebao bi se fokusirati na isticanje rizika daljeg vođenja neustavnog kursa predsjednika RS-a Dodika. Ovaj pristup bi trebao uključivati poruke koje komuniciraju otvorenost i spremnost EU-a da se ublaže tenzije čim preokret politika postane vidljiv, te angažman s opozicijom iz RS-a i civilnog društva. Kontakte na visokom nivou sa osuđenim ili optuženim liderima RS-a (M. Dodik, R. Stevandić i N. Višković) treba obustaviti, prenosi Stav.
